Stadswandeling middeleeuwen in Nijmegen
Deze wandeling is speciaal bedoeld voor mensen die vooral in de Middeleeuwen zijn geïnteresseerd. Op andere bezienswaardigheden wordt hooguit globaal even ingegaan.Ben je een dagje hier en wil je zoveel mogelijk zien, kies dan liever voor een wat algemenere wandeling.
Deze pagina wordt momenteel aangepast en aangevuld. Beschouw hem intussen als een verzameling losse tips die niet overal goed samenhangen! Met name de dateringen onbreken vaak nog. Ik vond het echter jammer deze pagina niet alvast online te zetten. oktober 2021 */
Achtergronden: Nijmegen in de Middeleeuwen |
Woord vooraf
Ondanks de vele oorlogen die eeuwenlang rond en in Nijmegen werden uitgevochten, branden die er woedden, ondanks het bombardement van 22 februari 1944 en de beschietingen door de Duitsers vanuit Arnhem in de periode daarna, zijn er nog aardig wat in oorsprong Middeleeuwse gebouwen te zien. Op sommige plekjes waan je je in de Middeleeuwen, zonder dat de stad op een museum gaat lijken. Bewoond door gewone mensen die hun buurtje vertroetelen, zoals op deze mooie foto van Hans van Neerven © op Facebook, gemaakt in de Benedenstad.
Er duiken bovendien steeds meer middeleeuwse gebouwen op die zich achter een jongere gevel blijken te verschuilen. Helaas is dit vooral voer voor wetenschappers, je ziet er (nog) weinig van. Daarom noemen we er maar een paar, zonder verdere toelichting. Van alleen de wetenschap dat ze middeleeuws zijn worden de meeste mensen niet echt enthousiast.
We maken een enkele keer een uitstapje naar de 16e eeuw omdat het vreemd zou zijn die panden over te slaan en er soms sprake is van nieuwe gevels achter oudere gebouwen.
Een kaartje vind je onderaan de tekst (komt nog).
Rond de St. Stevenskerk / Grote markt.
Als je start bij de Blauwe steen ( Maps) loop je richting de Stevenskerk, richting de Grote Markt.
De Waag is het meest in het oog springende gebouw op de Grote Markt. Hij is gebouwd rond 1612-1613 naar een ontwerp van Cornelis Janssen van Delft. De architectuur is kenmerkend voor de renaissance. De stijl van Hendrick de Keyser is hierin te herkennen. Meer over de Waag.
Mariken van Nieumeghen is hier verbeeld op de plek waar ze in het middeleeuwse verhaal door de duivel tot een zondig leven werd verleid. Meer over Mariken van Nìeumeghen.
In de lange rij pandjes aan de westkant is een doorgang: de Kerkboog (zie: de Lakenhal) met daarboven de Chirurgijnskamer. Loop daar doorheen richting Stevenskerk . Meer over de Kerkboog en de Lakenhal.
Eenmaal onder de boog door zie je links de Latijnse School. De Van Woutrappen, genoemd naar de beroemde klokkengieter, zijn hier gemaakt nadat in de Tweede Wereldoorlog het pand dat hier stond verwoest werd. De rechtergevel van de Latijnse School, die eeuwenlang onzichtbaar was, is toen opgemetseld met uit de Benedenstad afkomstige kloostermoppen die vanaf 1944 door stadsarchitect Deur werden verzameld.
Loop rechtdoor (of bezoek de St. Stevenskerk en -toren en loop dan na afloop via de uitgang naar rechts) helemaal om de kerk heen naar de in de 15e eeuw gebouwde Kanunnikenhuisjes. In het begin waren die bestemd voor geestelijken die de altaren in de kerk verzorgden. Nadat de Stevenskerk kapittelkerk was geworden (rond 1475) zijn ze bewoond door kanunniken.
Rond 1969 zijn de pandjes gerestaureerd. Aan het Stevenskerkhof betrof dat vooral een nauwkeurige reconstructie van de gevels, aan de achterkant (Achter de Smidstraat) kun je het mooie resultaat van de minder ingrijpende restauraties bewonderen. Zeker even doen!
Het charmante aan deze pandjes is de afwisseling in de gevels, de wisselende richting van de daken en natuurlijk de forse hoogteverschillen.
Twee mogelijkheden:
- Loop vanaf het Stevenskerkhof, met de huisjes links, rechtdoor, tot aan de zijkant van de Waag en sla daar linksaf naar het parkje dat je wat verderop ziet.
- Als je ervoor hebt gekozen de Kanunnikenhuisjes aan de achterkant te bekijken, ga dan vanaf de Achter de Smidstraat door de onderdoorgang door rechts de Smidstraat omhoog en aan het eind links naar het parkje.
Vanaf het parkje, de Korenmarkt, zie je iets verder naar het noorden de Commanderie van St. Jan en in het parkje restanten van de St. Janskerk.
Commanderie van St. Jan
Aan de Korenmarkt en de Commanderie is een afzonderlijke pagina gewijd.
Verder? Steek vanaf de Commanderie het parkje (de Korenmarkt) terug over en sla linksaf, via de Kannenmarkt terug naar de Grote Markt. Van daar links langs de terrassen terug naar de Blauwe steen en verder rechtdoor de Burchtstraat in.
Burchtstraat e.o.
Het Stadhuis, rechts, bestaat uit een viertal samengevoegde woonhuizen uit de 14e eeuw. In de periode 1554-1555 ontwierp stadsbouwmeester Herman van Herengrave een nieuwe voorbouw. met een zadeldak tussen trapgevels. Op de Gedeputeerdenplaats rechts (loop er gerust in) zijn onder andere resten van muurstenen uit de gesloopte stadspoorten te zien.
Als je wat verder loopt, vind je links het Kruitvat met verreweg de lelijkste gevel van de stad. Maar daarachter is een van de stadskastelen uit de middeleeuwen gevonden.
Loop, tegenover het Kruitvat, de Marikenstraat in (kies voor het onderste niveau) en loop aan het eind via de trap nabij het Arsenaal, de Mons Mariae, de Mariaberg, Mariënburg dus op. Daar vind je de Marienburgkapel. Afgaand op het metselwerk (gebruikte stenen, manier van metselen) moet de kapel half 15e eeuw zijn gebouwd. In de kapel is nu het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis gevestigd. Dat maakt het mogelijk om hem tijdens de openingstijden te bekijken. Wat vooral op zal vallen is dat hij voor een gotische kerk opvallend sober is gebouwd. Een van de kenmerken die je in Nederland nog maar op twee plaatsen aantreft is het verschijnsel dubbelkerk: een bovenkerk voor de geestelijkheid en de onderkerk voor de gewone gelovigen. Onze kapel en de Catharinekapel in Harderwijk zijn de enige twee nog bestaande dubbelkerken, ze lijken wel wat op elkaar.
Loop via het bovenste niveau van de Marikenstraat terug naar de Burchtstraat en sla rechtsaf.
Met wat geluk kun je de kelders onder het pand links naast C en A op Burchtstraat 63 bekijken. Op deze plek hadden de Gebroeders van Limburg en hun als even beroemde oom Johan Waelmael hun atelier (een schild aan de gevel geeft uitleg, het Gebroeders van Lymborch Huis zelf is nog beperkt geopend).
Aan het eind van de Burchtstraat ga je linksaf de Hoogstraaat in. Je vindt een Stadskasteel achter het pannenkoekenrestaurant aan de Hoogstraat waar Johan Moliart (1290-1356), kapelaan van zijn beschermheer graaf Reinoud II van Gelre en Zutphen en rentmeester van het Valkhof woonde, een ook verder invloedrijk persoon uit de geschiedenis van Gelre.
Loop nu naar het park, het Valkhof.
Het Valkhof en nabij het Valkhof.
Over het Valkhof vind je veel meer hier. Je kunt (als alles in 2022 weer normaal is /*)'s zomers van dinsdag tot en met zondag van 11.15 tot 16.45 u.(*) de St. Nicolaaskapel bezoeken. Daar kun je ook een toegangscode krijgen waarmee je met de TourToDo app een virtuele rondleiding door het park kunt volgen.
Laat middeleeuws cellenbroederenhuis
Loop terug richting pannenkoekenhuis en kies voor de straat rechts van het Italiaanse ijsrestaurantje (achter langs het Spoorwegmonument met de engel). Even doorlopen en dan rechts aan de St. Anthoniusplaats vind je op nummer 9 de achterkant van het Cellenbroederenhuis van Broederschap "De Ellendige", waar armoedige vreemdelingen, ook wel "uitlandigen" of "ellendigen" genoemd, werden verzorgd.
Sla het volgende straatje rechts in. Aan de linkerhand staat een bakstenen muur met steunberen in de Ottengas. Dit is de Klokkenberg, een van de zeven heuvels waarop de stad van oudsher is gebouwd. Hier stond de klokkenstoel waarmee de Nijmegenaren werden gewaarschuwd voor het openen en sluiten van de poorten, voordat de Stevensklokken die taak overnamen. Rechts vind je in hetzelfde gasje (Nijmeegs voor steegje) op de nummers 15-17 de voorzijde van het Cellenbroederenhuis.
Loop de Ottengas naar beneden uit, sla linksaf en loop dan rechts via de Nonnentrappen naar beneden.
Het eerste huis dat je ziet, is het Besiendershuis met de voorgevel aan de Steenstraat. Als je langs de zijkant van het Besiendershuis verder naar de Steenstraat loopt, sla dan linksaf. Aan je linkerhand staat het Brouwershuis. Beide zijn overigens niet middeleeuws, maar dateren uit de 17e eeuw.
Loop daarna rechtdoor en sla aan het eind rechtsaf. Je komt op de Waalkade.
Waalkade
Zo dadelijk gaan we richting Waalbrug, maar als je niet tegen een omweg opziet, is het zeker aan te raden nog linksaf naar de Waalwal te lopen. Daar vind je een rij fraaie middeleeuwse panden die vroeger ook deel uitmaakten van de verdediging van de stad aan de Waalzijde. Als je op de wal loopt (even door de coupure in de waterkering en dan rechts) , kun je na enkele tientallen meters linksaf door een poortje: de Antonispoort. Daar linksaf door de Lage Markt (links dezelfde panden als die je zojuist zag) weer de Waalkade op en langs het water terug van waar je kwam.
Loop dan door tot net na het Casino. Achter de muur op het lage gedeelte van de kade, staat de Stratenmakerstoren. Daarin is nu De Bastei gevestigd, een natuur- en cultuurhistorisch centrum. Dit centrum en daarmee de toren, kun je bereiken door bij het casino het straatje naar de trappen in te slaan. De wat makkelijk te missen ingang van De Bastei is links voor het begin van de Veerpoorttrappen.
Behalve dat je dan door en in de middeleeuwse Stratenmakerstoren kunt dwalen kun je er ook een uitleg krijgen over het ontstaan van het landschap rond Nijmegen en tussen fundamenten vanaf de Romeinen, via de middeleeuwen tot eind vorige eeuw lopen .
Als je, al dan niet na een aanbevolen bezoek aan de Bastei, verder wilt lopen kun je drie dingen doen:
- Alsnog naar het Valkhof, bovenop de heuvel, als het daar nog niet van gekomen mocht zijn. Achter het toegangsgebouw van de Bastei kun je via een pad en wat trappen het park alsnog bereiken.
- Of verder met de geplande route en dan kun je:
- de Veerpoorttrappen (om de hoek bij de Bastei) beklimmen en bovenaan doorlopen tot aan de Burchtraat waar je al eerder was. Vervolgens steek je links het Kelfkensbos over tot aan het Museum het Valkhof. Pittig!
- achter de Bastei / Stratemakerstoren langs rechtdoor naar boven klimmen. Je eindigt bij een bruggetje over de Voerweg dat je oversteekt, waarna je links naar het museum loopt. Dit is een wat geleidelijker route en bij warm weer aanbevolen.
Beide routes komen op dezelfde plek: het Museum Het Valkhof uit.
Heb je de tijd, breng dan zeker een bezoek aan dit museum dat een schat aan ook middeleeuwse kunst en artefacten herbergt.
Te mooi weer? Minder tijd? Loop dan rechts van het museum de St. Jorisstraat in. Je loopt na enkele tientallen meters links het park in. Dit is het Hunnerpark. Je kunt dan over de middeleeuws walmuur omhoog lopen tot aan de (meestal gesloten) toegang tot de Belverdere. Loop links stijl naar beneden. Aan de andere kant van de Voerweg zie je de restanten van tweede stadsomwalling.
Van hier af moet deze pagina nog worden afgemaakt. De links zijn wel te gebruiken, maar de volgorde en de samenhang moeten nog worden aangebracht. */
Waltoren Belvedère.
Kronenburgerpark.
De Kronenburgertoren, Het Grote Bolwerk, en de Arkeltoren in het Kronenburgerpark.
Omgeving Stikke en Lange Hezelstraat.
Ganzenheuvel 71 is van oorsprong een 13e- of 14e -eeuws (uitleg:) stadskasteel. In het pand zijn nog enkele oorspronkelijke onderdelen bewaard gebleven.
Het Laatmiddeleeuws pand met verdieping en zadeldak op de hoek van de Stikke Hezelstraat en de Geert van Woutrappen.
Lange Hezelstraat 75 (Hotel De Gulden Waagen / Dille en Kamille) is van oorsprong een stadskasteel met een poortgebouw (rechts, nog goed te zien).
Het Glashuis (Sint Jacobskapel)
Arme Kinderen Weeshuis in de Papengas / Begijnenstraat (poort als onderdoorgang) met een mooie tuin waar je lekker even kunt uitrusten.
Buiten het centrum: Huis Hatert (Vossenhof 40, 6534 VH).
Met dank aan Rijksdienst Monumentenzorg, Wikipedia, Huis van de Nijmeegse Geschiedenis
* Openingstijden St. Nicolaaskapel (Valkhofkapel) Gewoonlijk (post Corona hopelijk) is de kapel vanaf Pasen tot en met oktober open van disdag tot en met zondeg van 11.00.00 tot 17.00 u, van oktober tot en met december van 12.00 tot 16.00 uur en van januari tot aan Pasen uitsluitend in de weekends van 12.00 tot 16.00 uur.
Achtergronden: Nijmegen in de Middeleeuwen |
