Het "fundament" van Nijmegen: stuwwal en spoelzandvlakte
De zeven heuvels waarop het oudste Nijmegen is gebouwd zijn de uitlopers van een stuwwal. Die stuwwal ligt direct ten oosten van de stad. De Nijmeegse stuwwal is een onderdeel van een veel groter stuwwallengebied dat een groot deel van het latere Nederland omvatte. Het liep van Elten, via de Veluwezoom en de Utrechtse Heuvelrug richting Haarlem. De grote rivieren hebben dit grote gebied later doorsneden, waardoor de in dit gebied kenmerkende hoogteverschillen ontstonden.
Het stuwwallengebied ontstond doordat enorme ijskappen langzaam vanuit Scandinavië richting zuiden schoven. De soms vele honderden meters dikke ijslaag perste de grond eronder naar voren, waardoor waardoor soms wel tweehonderd meter hoge heuvels ontstonden. Deze enorme ijsmassa's kwamen tot stilstand op de lijn Haarlem-Utrecht-Nijmegen. Door vorst, wind en water zijn deze stuwwallen in de loop van de tijd lager geworden door erosie.
Bij Nijmegen heeft de schurende Waal voor een abrupte scheiding tussen polder en stuwwal gezorgd. Zo ontstond de indrukwekkende, bijna on-Nederlandse aanblik als je over de Waalbrug de stad binnen rijdt.
Nijmegen ligt net niet op de stuwwal
De stuwwal bij Nijmegen houdt net ten oosten van de stad op: de stad zelf ligt op een vlakte van materiaal dat werd achtergelaten door wind, ijs en het van de stuwwal afkomstige smeltwater. Deze vlakte loopt geleidelijk aan in westelijke richting af. De hoogste delen hiervan, en dan vooral die langs de steile rand bij de Waal, waren strategisch gezien een uitkomst, voor prehistorische stammen en natuurlijk ook voor de Romeinen die zich hier rond 19 v. Chr. vestigden. Vanaf die tijd bleef Nijmegen onder andere door haar hoge ligging eeuwenlang een strategische plek van grote betekenis.
Zeven heuvelen
Het smeltwater zorgde overal voor geulen. Veel van deze geulen sleten uit tot dalen die als wegen konden worden gebruikt. Links en rechts van deze wegen ontstonden de eerste contouren van wat de stad van nu zou worden. Wegen in het centrum die in de droge dalen werden aangelegd zijn de Grotestraat, de Houtstraat en Hezelstraat. Buiten het centrum zijn het de Beekmandalseweg, Hengstdalseweg en van 't Santstraat. Meer over de zeven heuvelen waarop Nijmegen is ontstaan.
TIPS: Een mooi vormgegeven en duidelijke uitleg over het ontstaan van stuwwallen en spoelzandvlakten vind je op Geologie van Nederland. Op diezelfde website een mooie pagina over spoelzandwaaiers | Als je van wandelen en geologie houdt dan zou je eens op geopaden.nl kunnen kijken. Veel info over de omgeving van Nijmegen. In Natuur- en cultuurhistorisch centrum De Bastei word je ook goed geïnformeerd.
Meer over de stadsontwikkeling: Gebouwd op zeven heuvels | De sloop van de stadsmuren | Verdedigingswerken | De Waal door de stad |
* Foto van glaciaal gedeformeerd diatomiet, nabij Ejerslev in Noord-Jutland, Denemarken geplaatst onder Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported. Maker: "Wenkbrauwalbatros" (https://commons.wikimedia.org/wiki/User:Wenkbrauwalbatros)
