Romeinse plekken in het centrum van Nijmegen.

Deze wandeling begint op het kruispunt van de Burchtstraat - Ridderstraat- Lindenberg - Voerweg- Kelfkensbos bij het monumentje met de engel (spoorwegmonument). Dat monumentje is op de grote kaart beneden aangegeven.

^{Je kunt hier het kaartje downloaden.}

Historische grond

In het gebied hier rondom stichtten de Romeinen rond 10 voor Chr. een stad met de naam Oppidum Batavorum, de eerste stedelijke nederzetting van ons land!

Oppidum Batavorum betekent "versterkte nederzetting van de Bataven".

Als de Romeinen een gebied hadden veroverd, waren ze erop gebrand met de plaatselijke bevolking samen te werken. Die sprak per slot van rekening de plaatselijke taal, kende de weg en de gevaarlijke plekken, maar ook de visgronden en de beste plaatsen om te jagen. Bij de Bataven kwam daar bij dat het erg goede ruiters waren. Het schijnt dat ze met paard en al de rivieren konden oversteken. Voor de Bataven was samenwerking aantrekkelijk, omdat deelname in de legers van de Romeinen hen aanzien en voordelen opleverde.

Het oppidum was het bestuurscentrum voor het Bataafse gebied. Een deel van de gebouwen was van steen maar het merendeel van hout. Het vierkante stratenpatroon was echt Romeins.

Het  gebied van het Oppidum bestreek een flink deel van het centrum. Voor zover we nu weten strekte het zich uit vanaf het Keizer Traianusplein bij de Waalbrug in het oosten tot aan het stadhuis en de Grotestraat in het westen en vanaf de noordelijke rand van de heuvel tot een flink eind richting zuiden.

Oké, op pad!

^{Je kunt hier het kaartje downloaden.}

Valkhof (1, 2, 3, 4)

Loop van het spoorwegmonumentje (1) schuin rechtsnnaar het park. Loop over het hoge gedeelte en links langs de poort rechtdoor naar de St. Nicolaaskapel.

Als je daar aan de rand over de balustrade kijkt (2), zie je een stuk muur van de toren waar je nu op staat. Mogelijk is dit van oorsprong nog een van de torens van het Romeinse castellum dat hier heeft gestaan. Of dit hier echt een zichtbaar restant van dat castellum is, zal in de loop van 2020 blijken als de toren wordt gerestaureerd.//

Als je hier zo staat kun je je wel voorstellen dat deze heuvel Nijmegen een belangrijke strategische positie gaf. Je kunt en kon ver weg kijken en de vijand dus al heel vroeg aan zien komen. Bovendien was de heuvel een enorme barrière voor iedereen die de stad wilde bereiken. ^{Meer over de Nicolaaskapel of over het Valkhof.}

Ga vóór langs het portaal van de kapel terug en sla meteen linksaf het pad op dat verderop in het park naar rechts buigt, langs de halfronde Barbarossaruïne (3). Die ziet er Romeins uit, wat te verklaren is doordat keizer Frederik Barbarossa voor de herbouw van de Valkhofburcht rond het jaar 1155 van de Romeinen afkomstig materiaal heeft gebruikt. _{Meer over de Barbarossaruïne.}

Als je nu voorlangs de ruïne rechtdoor loopt en de boom links laat, kom je over een bruggetje (4) dat over de Voerweg ligt. Dit bruggetje herdenkt het "Driemanschap" dat bestond uit J. Graadt van Roggen, M. Francken en H. Terwindt. Deze drie hebben zich vooral ingezet voor de sloop van de stadswallen en de uitleg van de stad. Het prachtige smeedijzeren hek aan het eind en het bruggetje zelf dateren van 1886.

Tot in de 12e eeuw was de weg hieronder er nog niet. De weg onder je is als gracht om het kasteel op het Valkhof begonnen en in de 13e eeuw verder uitgegraven om de Waalkade makkelijker toegankelijk te maken. Het is dus ook is geen natuurlijk dal, zoals je misschien dacht.

Kelfkensbos met Godenpijler (5)

Eenmaal over het bruggetje zie je het kunstwerk Noviomagus (5). Het herinnert aan de Romeinse Godenpijler die hier stond.

Van deze Godenpijler zijn twee delen teruggevonden toen de parkeergarage hieronder werd gebouwd. Dat was op 23 februari 1980.

De originele twee delen van de Godenpijler staan in het Museum Het Valkhof. In dit kunstwerk zijn daar afgietsels van gebruikt. Een Godenpijler stond niet zomaar ergens in een weiland, maar was een belangrijke herdenkingszuil op een belangrijke plaats in de stad. Hier stond hij in het verlengde van de Romeinse weg die van Cuijk, door Heumensoord naar het noorden liep. De aanwezigheid van de zuil en het feit dat hij was gewijd aan een overwinning van het Romeinse leger onder Keizer Tiberius leidde tot de definitieve en onomstreden erkenning van Nijmegen als oudste stad van Nederland.

Loop nu, met het museum aan je linkerhand, verder rechtdoor, steek de straat over (pas op, want hier slaan auto's af naar de parkeergarage en aan de overkant komen er auto's uit!) en vervolg je wandeltocht naar rechts, langs de restaurants. Na even lopen is er aan de linkerkant een onderdoorgang (6) waardoor je op de Josephhof komt. Je ziet meteen een informatiepaneel met uitleg.

St. Josephhof en Scholenhof (6, 7)

Op de St. Josephhof, achter de rij restaurantjes, werden in 2005 opgravingen gedaan voordat de nieuwe wooncomplexen zouden worden gebouwd. Er werden duidelijke brandsporen gevonden van de Bataafse opstand van 70 na Chr. waarbij het Oppidum in brand werd gestoken. Er werden uit die tijd kelders van stenen huizen blootgelegd: huizen met de oudste stenen funderingen van ons land. De huizen stonden in een rij en waren aan de voorkant 6 meter breed. Ze lagen langs een weg waarvan het tracé overeenkomt met de huidige St. Jorisstraat-Kelfkensbos, de straat waar de restaurants aan liggen. Sommige huizen hadden zelfs wandschilderingen zoals je die ook in Rome kon aantreffen.

Helaas heeft hier projectontwikkeling het gewonnen van de geschiedenis. In de kelder van het gebouw dat wat verderop rechts aan de straat ligt zijn gelukkig de belangrijkste gevonden resten bewaard. Met de Open Monumentendagen kun je die soms bekijken. Op andere dagen moet je het doen met een blik in de kijkkast  (via de Scholenhof,kaartje op nummer 7).

Noviomagus en de legerkampen in Nijmegen-oost

Na de tijd van het Oppidum speelde de Romeinse tijd zich af aan de Waalkade, maar vooral ook in Nijmegen-west (Noviomagus) en Nijmegen-oost waar legioenen soldaten waren gelegerd. Aan de laatste twee vestigingen zijn twee andere wandelingen gewijd.

Meer Romeinse sporen in het centrum (8, 9)

We lopen daarvoor langs dezelfde weg, via Scholenhof (7) en St. Josephhof (6), terug naar het spoorwegmonument (1). Nu lopen we links langs het Valkhofpark en de steile weg (de Lindenberg) af die overgaat in de Veerpoorttrappen. Onderaan meteen rechtsaf is de ingang van De Bastei (8). Een bezoek waard, met fundamenten waar je doorheen loopt van straten, kelders en toren vanaf de Romeinse tijd tot aan het eind van de vorige eeuw. Er wordt ook uitleg gegeven over het ontstaan van de heuvels waarop Nijmegen is gebouwd èn je kunt er een hapje een of iets drinken. Museumkaart is geldig.

Heb je geen zin of tijd om de Bastei te bezoeken, of kom je daar net vandaan, sla dan (linksaf), de onderdoorgang onder het Casino in. Geen fraai staaltje van stedenbouw, alles behalve dat! Maar we moeten het er mee doen. Destijds won het kapitaal het tot woede van veel Nijmegenaren van een lange, bijna gave Romeinse muur die ze hebben afgebroken ten behoeve van de bouw van het Casino.

Als een doekje voor het bloeden is een stuk muur gespaard dat je bijna aan het einde rechts in een soort vitrine kunt zien (9).

Hou na de onderdoorgang rechts aan en loop de Steenstraat in.

In de muur links van het plaatsje naast het Besiendershuis (10) zie je de Romeinse muur opnieuw. Met gewoon metselwerk is de hoogte aangeven, onderaan vind je de resten van de muur zelf.

Steek nu tegenover het Besiendershuis het pleintje richting water over en ga meteen rechts totdat je bij de hoogwateropgang van het Casino komt. Meteen rechts onderaan is opnieuw een etalage te zien met daarin een stuk van een Romeinse vloerverwarming, een hypocaustum, dat op deze plek werd gevonden. Een uitleg vind je erbij.

Tot slot van deze wandeling iets dat niet Romeins is maar er wel aan herinnert: een kunstwerk aan de overkant van de kade met drie palen. het Romeinse zit 'm in de beweging die je zelf maakt. Als je eromheen loopt veranderen de driep palen in steeds aan ander getal in Romeinse cijfers.

Stukje extra lopen?

Je kunt van hier aansluiten op een andere wandeling. Kijk op dit kaartje welke routes in de buurt liggen en waar je het beste kunt aanhaken. Suggestie: bolletje 22 van de Waalkadewandeling