Nijmegen: gebouwd op zeven heuvels
Het centrum van Nijmegen is op zeven heuvels gebouwd1.
De beruchte zeven heuvelen van de Nijmeegse Vierdaagse en de Zevenheuvelenloop / Marikenloop liggen buiten de stad. Die tellen voor dit verhaal niet mee.De zeven heuvels waarop Nijmegen werd gebouwd.
De heuvels waarop de stad werd gebouwd zijn ontstaan in de voorlaatste ijstijd, die zo'n 10.000 jaar geleden eindigde. In die ijs- en ijskoude periode schoof het landijs vanuit Scandinavië honderden meters hoge bergen zand en grind voor zich uit. Daaruit ontstond een enorme stuwwal die later door de grote rivieren werd uitgesleten. Het zuidelijkst gelegen deel was de stuwwal waar je nu vanuit Arnhem komend tegenaan kijkt.
Nijmegen zelf ligt op de zogenaamde spoelzandvlakte van deze stuwwal. Doordat het steeds warmer werd, smolt het ijs van de stuwwal. Het smeltwater sneed diepe dalen uit de spoelzandvlakte uit. Heuvels werden bebouwd en dalen werden straten. Uitgebreider.
Welke 7 heuvels?
De zeven heuvels waar het om gaat lagen van oudsher in de Benedenstad. Daar ontstond de stad, daar werd het eerst, vanuit het noord-oosten naar het zuid-westen gebouwd. De Benedenstad is Rijksbeschermd stadsgezicht. De motivatie voor de aanwijzing was onder meer "de unieke ligging op zeven heuvels, ieder bekroond door een of meerdere belangrijke beschermde monumenten".
Het kaartje met de begrenzing van het beschermde gebied vind je hiernaast.
Deze heuvels zijn
1. Hessenberg (Heezeberg) parallel aan de Lange Hezelstraat, met klooster / weeshuis. 19 m.
2. Hund(i)sburg (Honsberg): waarop de Stevenskerk en de Grote Markt te vinden zijn. 28 m.
3. St. Jansberg: de heuvel waarop de Commanderie van St. Jan staat. 28 m.
4. Klokkenberg: waarop de klokkenstoel stond van waaraf de belangrijkste momenten van de dag werden ingeluid, voordat de klokken van de St. Steven het luiden voor het openen en sluiten van de stadspoorten overnamen. Hier vind je onder andere het Cellenbroederenhuis. 29 m.
5. St. Anthoniusberg of Geitenberg, Lindenberg: met klooster. 34 m.
6. Hofberg: de heuvel met het Valkhof. 35 m.
7. St. Geertruidsberg (deel van de Hunnerberg, Hoenderberg): ten oosten van de Voerweg, met St. Gertrudiskapel. 41 m.
Naschrift Er is misschien ook nog wat te zeggen voor de Gruitberg als zevende heuvel. Hij ligt binnen de eerste stadsomwalling en kerk en klooster Marienburg staan er op. Maar dan zou één van de andere, logischer, heuvels moeten vervallen. Het past bovendien niet in de motivering van de aanwijzing: "zeven heuvels in de Benedenstad". De vraag is bovendien of dit wel een berg (heuvel) was of een opslagplaats, (berg)plaats van gruit, een ingrediënt nodig om bier te maken.
Ik wil Rob Duchateau van klimbijnijmegen.nl en Rob Essers bedanken voor het me scherp houden, voor hun ondersteuning, tips en geduld bij de zoektocht naar DE zeven heuvels.
Meer over de stadsontwikkeling:
1. Er zijn heel wat meer steden die claimen op zeven heuvels te zijn gebouwd: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_cities_claimed_to_be_built_on_seven_hills
