Noviomagus
De nederzetting in Nijmegen-West, het Waterkwartier.
Lang verhaal kort.
Noviomagus werd gesticht in het jaar 70, nadat de Bataafse opstand onder leiding van de Bataafse leider Julius Civilis door de Romeinen was neergeslagen. De Bataven werden min of meer naar deze plek, verder van het strategische centrum rond het Valkhof verbannen. Noviomagus lag in het huidige Waterkwartier in Nijmegen West, zo'n 2 km richting westen, een half uurtje lopen.
Noviomagus kreeg van de Romeinse keizer Traianus stads- en marktrechten. Traianus verbond zelfs zijn familienaam, Ulpia, aan het stadje.
De naam Noviomagus (Noviomagi) vinden we terug op de zogeheten Peutingerkaart, een middeleeuwse kopie van een Romeinse wegenkaart. In het Valkhofmuseum kun je een van de weinige middeleeuwse kopieën van deze intrigerende kaart, met uitleg, bekijken. Je vindt Nijmegen (Noviomagus) onder de A van FRANCA)
Van de Romeins-Keltische naam Noviomagus (Novio = Nieuwe en Magus = Markt) is de huidige naam Nijmegen afgeleid.
De drie belangrijkste Romeinse bewoningsconcentraties in Nijmegen.
- Noviomagus lag in het huidige Waterkwartier in Nijmegen West.
Wandelen naar Nijmegen-west. - Onderaan de Valkhofheuvel in het huidige centrum lag een handelsnederzetting. Deze plek komt in nogal wat stadswandelingen terug.
- In Nijmegen-oost waren er legerplaatsen op de Hunnerberg en Kopse Hof. Wandelen naar Nijmegen-oost.
De Bataafse opstand en het ontstaan van Noviomagus.
Vanaf 17 voor Christus leefden de Romeinen en Bataven samen op het Oppidum Batavorum, de stad voor de Bataven, op het Valkhof en omgeving.
In het jaar 70 brak de opstand van de Bataven tegen hun bondgenoten, de Romeinen uit. Het Oppidum Batavorum, de Bataafs-Romeinse nederzetting op het Valkhof e.o., werd door de Bataven in brand gestoken. Julius Civilis was waarschijnlijk doodsbang voor de Romeinse legers die naar Nijmegen optrokken om de opstand neer te slaan en vluchtte naar het Batavenland: de Betuwe (hoor je de overeenkomst?).
Nadat de Bataafse opstand door de Romeinen was neergeslagen en de vrede werd hersteld, werd een nieuwe gezamenlijke stad voor de burgers gesticht. Dat was Noviomagus.
Noviomagus kreeg, toen de Romeinen definitief onze streken verlieten, van de Romeinse keizer Traianus stads- en marktrechten. Vanaf die tijd heette het Ulpia (de familienaam van Traianus) Noviomagus Batavorum, de hoofdstad van wat de Romeinen de Civitas Batavorum ("het Bataafse stamgebied") noemden.
Wat cijfers
De oppervlakte van Noviomagus bedroeg volgens schattingen 40 hectare.
Met een bevolkingsaantal van zo'n 8000 tot 12.000 inwoners in Noviomagus en tot 10.000 soldaten + aanhang op en rondom de legerplaatsen, maakte Romeins Nijmegen in de tweede eeuw een bloeiperiode mee. Het was de grootste stad op het grondgebied van het huidige Nederland en hierna zou het duizend jaar duren voordat in Nederland een andere stad (Utrecht) dat inwonertal haalde.
Een rijke begraafplaats
Toen de begraafplaats van Noviomagus in het huidige Nijmegen-west tussen 1981 en 1983 door archeologen van de Radboud Universiteit van Nijmegen werd blootgelegd stuitte men op de overblijfselen van een reeks monumentale grafcomplexen met ommuurde omhuizingen en grafmonumenten en bijbehorende rijke graafvondsten uit het einde van de 1e eeuw.
De begraafplaats van de Noviomagus bleek het grootste Romeinse grafveld van Nederland en een van de rijkste in West-Europa. Als bijgaven werden aardewerk, glazen urnen, bronzen en ijzeren eet- en drinkgerei, toiletgerei, schrijfgerei, een klapstoel, sieraden, wapens, beeldjes en amuletten van barnsteen en bergkristal, wapens en stukken met gouden draad versierd textiel gevonden. Ook al is de immense begraafplaats niet meer zichtbaar, in Museum Het Valkhof zijn veel van deze bijgaven te zien.
De restanten van Noviomagus
Toen Noviomagus rond 270 werd verlaten ontstond er een soort van spookstad waar nog wel een tijdje mensen woonden, maar die op den duur toch voornamelijk werd gebruikt om te plunderen. Lees hierover meer.
Hoewel er (nog) weinig te zien is van de resten van Noviomagus kun je een beeld krijgen van enkele tempels en winkeltjes die er stonden. De gevonden resten daarvan zijn op het Maasplein en omgeving in de vorm van contouren weergegeven.
De route naar de tempel-visualisaties
Hieronder vind je de route naar de plekken waar in de straten rond en op het oppervlak van het Maasplein de contouren van de gevonden Romeinse tempels, gebouwen en winkeltjes zijn aangegeven. Deze route loopt van midden in de stad, de Grote markt, naar de vindplaatsen.
De hele wandeling met uitleg vind je hier.
Als je liever de kaart in zijn geheel op je mobiel bekijkt dan is dit de link.
