Nijmegen heeft de Waal omarmd

De meeste stadswandelingen op deze website zijn of worden binnenkort vervangen. Deze site bleek daarvoor niet de beste vorm; er zijn apps te over die je de weg wijzen. De weg vind je dus wel, maar leuke dingen zien en horen, daar hoort echt een stadsgids bij. Mocht je zelf thuis alvast wat informatie bij elkaar willen sprokkelen, dan zijn deze pagina's, die eerder deel van de wandelpaginas uitmaakten, daar prima geschikt voor.

Sinds een jaar of tien is de Waal in het midden van de stad komen te liggen. "Aan de overkant" ontstaan binnen en rond de vertrouwde omgeving van het dorp Lent nieuwe woonwijken en een eigen centrum. Omdat van Nijmegen-noord het oude Lent het dichtst bij het centrum is gelegen gaat het oude geleidelijke in het nieuwe over.

Doordat er een "bypass" is gemaakt om risicovol hoogwater te voorkomen is een deel van het oude Lent op een eiland komen te liggen: ons eigen "Ile de la Cité" Daardoor is er een natuur- en recreatiepark aan het ontstaan en heeft de Waal opnieuw een ander gezicht gekregen, zoals dat al eeuwenlang op een geleidelijker manier is gebeurd.

Hieronder vertellen we iets over de rivier de Waal rond het begin van de jaartelling. Dat was de puberteit van de rivier waarin de grootste veranderingen plaatsvonden. En we vertellen over de bypass die het oudje onlangs kreeg.

---

De Waal rond het begin van de jaartelling

De Waal heeft de bekende loop van nu niet altijd gehad. In de prehistorie was er al helemaal geen sprake van rivieren, maar alleen van voortdurend veranderende water- grind- en modderstromen.

Rond 50 voor Christus

Zo rond 50 v.Chr. stroomde de Waal langs de stuwwal en boog hij op de plek waar de Waalbrug nu ligt naar boven. . Daarbij volgde hij in grote lijnen de route van de huidige N325, de weg naar Arnhem. Dat was vroeger een oude trekvaart: de Grift die toen de verbinding tussen Nijmegen en Arnhem vormde. Geleidelijk aan boog de Waal bij het kruispunt bij Van der Valk naar het westen af, door het gebied rond Hof van Holland. De Romeinen in deze periode zagen de Waal dus stromen langs de stuwwal, door Lent richting Oosterhout. ^*

Rond het begin van de jaartelling

Rond het jaar nul (op mobiel hieronder) slibde het naar het westen stromende deel geleidelijk aan dicht waardoor de druk van het water op het gebied voor Nijmegen (de huidige Waal) toenam. Langzaamaan drong de rivier verder langs Nijmegen naar het westen. De bocht vlak voor Nijmegen bestond nog niet: de Waal stroomde, iets noordelijker dan eerst, door de huidige Ooij. In de Ooijpolder is de huidige Oude Waal daar een restant van. ^*

Rond 500 na Chr.

De noordelijke bedding was in de zesde eeuw totaal verzand en niet meer als voormalige rivier herkenbaar. De oude bedding van de Waal door de Ooij was er nog wel (de Oude Waal van nu); er was dus nog altijd geen sprake van een bijna haakse bocht bovenstrooms vlak voor de stad. ^*

Verder verloop

Behalve het ontstaan van de bekende haakse bocht voor Nijmegen (omstreeks 1750) is de verdere ontwikkeling van de Waal voor deze website van minder belang. Die haakse bocht was echter wel een probleem. Daar is wel wat over te vertellen en dat willen we je niet onthouden.

Het oudje krijgt een bypass

In 1998 gingen Lent en Oosterhout deel van de stad uitmaken en kreeg de Waal een bypass in de vorm van de Spiegelwaal (kaartje). Sindsdien stroomt de Waal door de stad.

Omarmen doe je liefst als je van iemand houdt. Dat geldt en gold ook in de relatie van Nijmegen met de Waal. Natuurlijk zorgde de Waal voor welvaart, voor voedsel, maar de rivier kon lelijk doen: overstromingen, ijsgang en ondermijning van de kade zorgden dat de relatie een haat-liefde verhouding was.

De Waal maakt vlak voor Nijmegen een bijna haakse bocht. Dat zorgt voor opstuwing van het water, met overstromingen bovenstrooms als gevolg. De bocht maakt bovendien dat het water met kracht tegen de Nijmeegse kade stroomt. Dat zorgde nogal eens voor verzakkingen doordat zand onder en achter de kademuur werd weggespoeld.

Het effect van de bypass.

De haakse bocht is gebleven, maar bij hoog water overstroomt een dam die net voor de bocht ligt, de nieuwe 4 kilometer lange Spiegelwaal in. Voortaan gaat 1,5 procent van het Waalwater door de nevengeul, bij hoogwater kan dat wel 15% worden. Stroomopwaarts kan dan tot aan de Pannerdense Kop het waterpeil zo'n 35 centimeter dalen en wordt de kracht van de rivier bij Nijmegen getemd.

Nu de Waal zijn ergste dreiging heeft verloren sluit de stad er vriendschap mee. Aan de stadsstrandjes ligt het op mooie dagen vol recreanten, midden in de stad! Op het eiland wordt gefietst en gevist, de eerste roeiers komen trainen en er ontstaan talloze ideeën voor de toekomst van dit prachtige gebied. In alle opzichten heeft Nijmegen de Waal omarmd.

^{Op Mijn Gelderland geeft een prachtige serie, Verbeelding van de Waal, geïnitieerd door De Bastei in Nijmegen, inzicht in letterlijk alle aspecten van de Waal.}

^{* De drie kaartjes die het verloop van de Waalbedding in 50 voor Chr, rond het begin van de jaartelling en rond 500 na Chr. aangeven zijn geïnspireerd op werk van de heer M. Kuster, cartograaf, van Open Streetmapauteurs en mevrouw S. Bartels van de gemeente Nijmegen.}